آشنایی با زبان ترکی آذربایجانی
زبان ترکی آذربایجانی(Azərbaycan Türkcəsi و یا Azərbaycan dili) زبان گفتاری اهالی در منطقه آذربایجان و سایر مناطق آذرینشین ایران و زبان رسمی جمهوری آذربایجان است. ترکی آذربایجانی به عنوان زبان گفتاری همچنین در نواحی شرقی ترکیه و جنوب گرجستان و داغستان رایج است.
1- گروهبندی زبانی
ترکی آذربایجانی زیرشاخهی زبانهای ترکی و زبان اکثر مناطق ترکنشین ایران از جمله آذربایجان است. سایر زیرشاخههای مختلف زبان ترکی موجود در ایران عبارتند از:
1- ترکی قشقائی
2- ترکی ترکمنی
3- ترکی خلجی
4- ترکی خراسانی
5- ترکی شاهسونی
زبان ترکی آذربایجانی به صورت دوطرفه، توسط ترکمنها و ترکها(شامل ترکی استانبولی و لهجههای گفتاری، ترکمنهای عراق و قشقایی) قابل فهم است.
2- شمار گویشوران
در مورد شمار سخنگویان به زبان ترکی آذربایجانی، اتفاق نظر وجود ندارد و برآوردها متفاوت است. بنیان این تفاوت، عدم ارائهٔ آمار رسمی از سوی دولت ایران است. تمامی ارقام ارائهشده بر اساس تخمین است. منابع پژوهشی جمعیت گویشوران زبان ترکی آذربایجانی در ایران را ۱۵ میلیون نفر ذکر میکنند. همچنین در یک آمارگیری در سال ۱۳۸۱/۲۰۰۲ در ایران، ۲۳٫۳ درصد از ایرانیان زبان مادری خود را ترکی آذربایجانی عنوان کردند. کتابچهی سازمان سیا بنابر تخمینی که آمریکا در سال ۱۹۴۳ در مورد اقوام ایران انجام دادهاست، شمار سخنگویان ترکی آذربایجانی را 24% تخمین زدهاست(با در نظر گرفتن قشقاییها). تخمین دانشنامهی زبان کمبریج برای سال ۱۹۸۶، ۱۲ میلیون در کل و ۷ میلیون در ایران(۱۵٪) بوده است(با احتساب قشقاییها). دانشنامهی بینالمللی زبانشناسی نیز در تخمین سال ۱۹۸۶، تعداد سخنگویان به این زبان در ایران را ۷۷۶۰۰۰۰ نفر(۱۶ درصد) برآورد میکند که به تخمین دانشنامهی زبان کمبریج بسیار نزدیک است.
سازمان سیا در سال ۲۰۰۸ جمعیت ترکزبانان جمهوری آذربایجان را ۹۰٫۳% از مردم آن کشور گزارش کردهاست. سایت اتنولوگ جمعیت ترک زبانان آذربایجانی ایران را ۱۱٫۲۰۰٫۰۰۰ نفر اعلام کرده است(به نقل از سایت ویکیپدیا).
3- خط و زبان ترکی آذربایجانی
1-3- تحول در خط ترکی آذربایجانی
در سده ۱۹ میلادی افرادی مسئلهی تغییر الفبای ترکی آذربایجانی را مطرح کردند. میرزا فتحعلی آخوندزاده(۱۸۷۸) و جلیل محمد قلیزاده از این دسته افراد بودند. البته این امر با مخالفت شدید گروههای دیگر از جمله برخی فرهنگیان و روحانیان روبرو شد. صرف نظر از دغدغهی روحانیان که معتقد بودند تغییر خط ارتباط مردم را با قرآن و دیگر متون دینی قطع خواهد کرد برخی اهالی فرهنگ اعتقاد داشتند که خط بخشی از هویت هر قوم را تشکیل می دهد و از آنجایی که چند صد سال است که تمام متون ادبی ترکی و هزاران هزار کتاب در این خط(الفبای عربی) تالیف شدهاند تغییر خط به نوعی یک گسستگی فرهنگی به وجود خواهد آورد. این مسئله در دورهی بسیار کوتاه جمهوری دمکراتیک آذربایجان(۱۹۱۸-۱۹۱۹) نیز مطرح گشت. بعد از پیروزی بلشویکها چندین روزنامه به خط لاتین در باکو چاپ میشد؛ ولی خط عربی هنوز به کار گرفته میشد. در سال ۱۹۲۴ نریمان نریمانف رهبر بلشویک آذربایجان توانست قانون استفاده از لاتین در امور دولتی را به تصویب مجلس جمهوری آذربایجان شوروی برساند.
2-3- تغییر به الفبای لاتین(۱۹۲۶)
در سال ۱۹۲۶ اولین کنفرانس ترکشناسی در باکو برگزار شد. گردآمدگان تصمیم گرفتند که خط لاتین را خط مورد استفادهی تمام ترکزبانان آذربایجانی جهان اعلام کنند. دو سال بعد به رهبری کمال پاشا رفرم خط در ترکیه به اجرا گذاشته شد و الفبای لاتین جایگزین الفبای عثمانی(عربی) گردید. در همین سال کمیتهای به نام یئنی اَلیفبا(الفبای جدید) در مسکو به تدوین الفبای یکدستی پرداخت که در تمامی جمهوریهای ترکزبان اتحاد جماهیر شوروی(آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان) استفاده شود. این الفبا به مدت بیش از ده سال مورد استفاده بود.
3-3- تغییر به الفبای سیریلیک
کاربرد خط سیریلیک برای ترکی آذربایجانی(۱۹۹۱-۱۹۳۹): در سال ۱۹۳۹ الفبای لاتین کنار گذاشته شده و خط سیریلیک روسی جایگرین خط لاتین گردید. همچنین تدریس زبان روسی در تمام مدارس اجباری اعلام شد. سیاست تجزیه کردن ملتها و ممانعت از احساسات ملیگرایانه میتواند از دلایل تغییر دوبارهی خط در این دوره و عدم هماهنگی بین گروههای زبانی مشترک در تدوین الفبای جدید باشد. ترس استالین که ازاتحاد و قدرت گرفتن دوبارهی مسلمانان- که اغلب آنها ترک بودند- سرکوب زبانهای غیرروس در محدودهی جغرافیای اتحاد شوروی با جایگزینی زبان روسی به شدت ادامه یافت که تا سقوط این اتحادیه در ۱۹۹۱ ادامه داشت؛ ولی بعضی از این جمهوریها پس از استقلال خود در سال ۱۹۹۱ الفبای خود را دوباره به لاتین بر گرداندند.
4-3- الفبای عربی
آثار مکتوب زیادی به زبان آذربایجانی با الفبای عربی بر جای ماندهاست که تمامی این کتب هنوز به خط لاتین در دسترس نیستند. خط لاتین آذربایجانی با چند حرف اضافه (x,q,ə) یعنی (اَ، ق، خ) اندکی با خط لاتین ترکی استانبولی متفاوت است. در ایران زبان آذربایجانی با الفبای عربی نوشته میشود. البته از الفبای لاتین نیز بعضاً در اینترنت استفاده میشود. در حال حاضر زبانهای ترکی که از الفبای لاتین استفاده میکنند، عبارتند از ترکی آذربایجانی(جمهوری آذربایجان)، ترکی ترکیه، ترکمنی، قزازقی، ازبکی، اویغوری(بخشا) و تاتاری.
جدول مقایسه الفبای ترکی آذربایجانی
عربی | لاتین | سیریلیک | لاتین |
آ ا | A a | А а | A a |
ﺏ | B b | Б б | B b |
ﺝ | C c | Ҹ ҹ | C c |
چ | Ç ç | Ч ч | Ç ç |
ﺩ | D d | Д д | D d |
ائ ئ ئ | E e | Е е | E e |
اَ ه ه | Ə ə | Ә ә | Ə ə |
ﻑ | F f | Ф ф | F f |
گ | G g | Ҝ ҝ | G g |
ﻍ | Ƣ ƣ | Ғ ғ | Ğ ğ |
ﺡ، ﻩ | H h | Һ һ | H h |
ﺥ | X x | Х х | X x |
ای̂ ی̂ ی̂ | Ь ь | Ы ы | I ı |
ای ی ی | I i | И и | İ i |
ژ | Ƶ ƶ | Ж ж | J j |
ﻙ | K k | К к | K k |
ﻕ | Q q | Г г | Q q |
ﻝ | L l | Л л | L l |
ﻡ | M m | М м | M m |
ﻥ | N n | Н н | N n |
اوْ وْ | O o | О о | O o |
اؤ ؤ | Ɵ ɵ | Ө ө | Ö ö |
پ | P p | П п | P p |
ﺭ | R r | Р р | R r |
س، ث، ص | S s | С с | S s |
ﺵ | Ş ş | Ш ш | Ş ş |
ﺕ، ﻁ | T t | Т т | T t |
اۇ ۇ | U u | У у | U u |
اۆ ۆ | Y y | Ү ү | Ü ü |
ﻭ | V v | В в | V v |
ی | J j | Ј ј | Y y |
4- واژهسازی در زبان ترکی آذربایجانی
دستور زبان ترکــــــی آذربایجانــی متأثر از هم آوائی صوتی حروف است. در زبان ترکــــی آذربایجانی صداهای خشن(O,U,A,I) و صداهای نازک(Ö,Ü,E,Ə,İ) نمیتوانند در ریشه یک واژه با هم مخلوط شوند و با همان ترتیب فوق در کلمه میآیند. مانند Gözəllik و Ayrılıq. واژههای بیگانه نیز تا حد امکان تحت تأثیر این قانون قرار میگیرند. مانند کلمه عربی حسین Hoseyn که در ترکی Hüseyn و کلمه عربی عباس Əbbas که در ترکی Abbas گفته میشود. گروهی از ترکی آذربایجانی زبانها هنگام صحبت کردن به زبانهای دیگری، ناخودآگاه از این قانون طبیعی زبان خود پیروی میکنند.
زبان ترکی آذربایجانی همانند سایر شاخههای زبان ترکی از نظر ساختاری جزو زبانهای التصاقی به شمار میآید. در این زبان ریشه یک فعل یا یک اسم را میتوان با اضافه کردن پسوندهای متعدد تغییر زمانی، جمعی و صفتی داد.
افعال متعدی در ترکی آذربایجانی با اضافه کردن پسوند به افعال لازم ساخته میشود. بطور مثال:
اوخشاماق= شبیه بودن ← اوخشاتماق= شبیه کردن
افعال متعدی درجه دو و درجه سه نیز قابل ساخت است:
یازماق= نوشتن(متعدی) ← یازدیرماق= نویساندن(متعدی درجه دو) ← یازدیرتماق= وسیله نوشتن کسی را فراهم کردن (متعدی درجه سه).
ترکیب پسوندها و حالات افعال در ترکی آذربایجانی به خلق کلماتی منجر میشود که بیان آنها در برخی زبانهای تصریفی با یک یا چند جمله مقدور است. مثال: اونلاری سئویشدیرمهلیییک onlari sevişdirməliyik آنها را باید تشویق کنیم که همدیگر را دوست داشته باشند. یا برای دوست داشتن هم باید تشویقشان کنیم. یا سانجیلاندیرانلاردانیمیش Sancılandıranlardanımış از نوعی بود که باعث درد میشود.
5- سایر خصوصیات زبانشناختی
زبان ترکی آذربایجانی مانند سایر زبانهای ترکی از نظرِ ساختاری زبانی التصاقی است. منظور از زبان التصاقی یا پسوندی این است که بن فعل در ابتدای واژه قرار میگیرد و با افزودن پسوندها حالتهای فعل تغییر میکند. مثال: گل(بیا) گلدی(آمد)، گلدیلر(آمدند).
صرف افعال در ترکی آذربایجانی قاعدهمند است و برای آموختن آن نیازی به حفظ کردن استثناهای زبانی وجود ندارد. واسیلی ولادیمیرویچ بارتولد Bartold Vasily Bartold در کتابِ «تاریخ ترکهای آسیای میانه» میگوید: زبان ترکی مانند ویروس است. از آنجا که به دلیل قاعدهمندی مفرطش یادگیری آن آسان است، اقوام ترک در هر منطقهای که ساکن شدهاند، زبان اقوام مجاور را به سرعت تحت تأثیر قرار داده و موجب افزایش سریعِ ترکزبانان شدهاست.
در زبان ترکی آذربایجانی امکان ساختن فعل و مصدر از اسم و صفت وجود دارد. مثال: قولاخ(گوش)، قولاخلاماخ(گرفتن از گوشِ کسی برای تنبیه)؛ ال(دست)، اللهمک(ورز دادن)؛ سو(آب)، سولاماق(آب پاشیدن)؛ گؤزل(زیبا(صفت))، گؤزللمهک(بهزیبایی ستودن)، یئیین(تند(صفت)) یئیینلمک(شتاب گرفتن)؛ گؤز(چشم)، گؤزلوک(عینک)، گؤزلوکچو(عینکساز یا عینکفروش)، گؤزلوکچولوک(عینکسازی یا عینکفروشی). این ویژگی زبانشناختی، امکان گستردهای برای افادهی رویدادها و افعال پدید میآورد تا آنجا که برخی از محققین شمار فعل را در زبانهای ترکی و از جمله آذربایجانی غیرقابل شمارش دانستهاند.
در زبان ترکی آذربایجانی افعال قادر به بیان «فعل منفی»، «توانستن»، و «نتوانستن» هستند. مثال: گئت(برو)، گئتمه(نرو)، گئدهبیلمک(توان یا امکان رفتن داشتن)، گئدهبیلمهمک(توان یا امکان رفتن نداشتن).
افعال در زبان ترکی تکجزئی و یکتکه هستند. ساختن فعل با استفاده از افعال معین یا افعال کمکی عمدتاً به افعالی منحصر است که از زبان عربی یا فارسی به ترکی آذربایجانی وارد شدهاند. این ویژگی انعطافپذیری قابل توجهی در زبان ترکی آذربایجانی برای ساختن واژههای جدید حتی با استفاده از وامواژهها ایجاد میکند. مثال: تلفن، تلفنلاشماق(ارتباط تلفنی برقرار کردن).
6- ادبیات ترکی آذربایجانی
آثار مکتوب ادبی ترکی آذربایجانی به صورت شعر متعلق به قرن سیزده میلادی مربوط به شیخ عزالدین پورحسنِ اسفراینی از خراسان میباشد. شاعران بزرگی چون نسیمی، حبیبی، قاضی برهانالدین و ضریر آثار خود را به این زبان نوشتهاند. عمادالدین نسیمی عارف و فیلسوف بانی فرقهی حروفیه را میتوان معمار شعر ترکی آذربایجانی شمرد. کتاب دده قورقود که از ۱۲ داستان تشکیل شده و اثری ذی قیمتی به زبان ترکی آذربایجانی است به نثر و در میان داستانها مضامینی شبیه به شعر آزاد امروز آورده شده است، در این کتاب حوادث موضوع داستانها و اتفاقات در آذربایجان و شرق ترکیه امروزی میافتد. این اثر در قرن شانزدهم میلادی نوشته شده ولی خود داستانها مربوط به قرن چهاردم میلادی هستند. شاه اسماعیل ختایی و محمد فضولی دو شاعر توانای اوخر قرن پانزده و اوایل شانزدهم میلادی هستند. فضولی شاعری با شهرت جهانی است که اشعار او به زبانهای مختلف ترجمه شده است. از شاعران ترک سدههای ۱۶ و ۱۷ میتوان از قوسی تبریزی، تأثیر، امانی و شاه عباس دوم نام برد. ملاپناه واقف و آقا مسیح شیروانی نمونهای از شعرای قرن ۱۸ هستند. در قرن ۱۹ نیز شاهد شعرای بنامی چون نباتی و حکیم هیدجی، تئلیم خان ساوهای، ماذون قشقائی، شکوهی مراغهای و... هستیم. در دورهی معاصر شاهد دهها شاعر دیگر چون حقیقی و شیخ قاسم انوار و حبیبی و صراف و... بوده و ادیبان معاصری چون معجز شبستری، حبیب ساهر، بولود قاراچورلو(سهند)، حداد، حمیده رئیسزاده، کریمی مراغهای، استاد شهریار، ناصر مرقاتی و... را که به ترکی آذری شعر گفتهاند را میتوانیم نام ببریم.
ادبیات ترکی در مرثیهسرایی برای اهل بیت عصمت و طهارت نیز از گنجینهای غنی بهرهمند است. از میان شاعران این عرصه میتوان به قمری دربندی، شاکی قرهباغی، صراف تبریزی، مضطر اردبیلی، یورتچی، حیرانی، بیکس، خائف، شاکر، حقیر، باجی، منعم، دخیل مراغهای، عاصم، عندلیب، بیضای اردبیلی، تاجالشعراء یحیوی اردبیلی، دلریش اردبیلی، منزوی اردبیلی اشاره کرد.
گنجینهی ادبی معاصر جمهوری آذربایجان شامل ادیبان بزرگی چون میرزا فتحعلی آخوندزاده، جلیل محمدقلیزاده، علیاکبر صابر، حسین جاوید، جعفر جبارلی، سلیمان رستم، صمد وورغون، محمد آصلان، میکاییل مشفق، خلیل رضا، بختیار وهابزاده و علی آقا واحد هستند.
زبان عربی و فارسی به بخشی از ادبیات ترکی آذربایجانی که آن را ادبیات دیوانی مینامند تأثیر گذاشتهاند، که این تأثیر را به روشنی در اشعار تقلید شدهی فضولی از غزلیات فارسی میتوان مشاهده کرد. درادبیات دیوانی لغات ترکی اصیل همراه با تشبیهات بسیاری که از شعر و ادب فارسی نشأت گرفته است را به روشنی میتوان دید.
زبان ترکی آذربایجانی از دورانهای گذشته همواره در تمام سطوح تأثیرات متقابلی با زبان فارسی داشته است. این تأثیر عمیق نه تنها در سطح وامواژهها بلکه در عناصر دستوری مانند پیشوند و پسوندها و عبارات زبانی و همچنین گرتهبرداری(ترجمه تحتاللفظی جملهها) دیده میشود. در منطقه قفقاز تأثیرگیری از زبان روسی نیز بر این لایه فارسی افزوده شدهاست.
7- ادبیات شفاهی آذربایجان
ادبیات شفاهی و عاشیقی آذربایجان به علت مردمی بودن، توانسته است بالندگی خود را بسیار خوب حفظ کند. داستانهای کاملی چون کوراوغلو، سارای و آسلی و کرم با سوژههای بسیار متفاوتی به طور زنده توسط هنرمندان مردمی پدید آمدهاند. این داستانها برای اولین بار در قرن بیستم به صورت کتبی در آمده و مانند بسیاری از آثار ادبی جمعآوری شدهاند.
بایاتیها یا دوبیتیهای شفاهی آذربایجان از غنای بالایی برخوردارند. ادبیات و موسیقی عاشیقها با قدمتی دیرینه جایگاه و تقدس خاصی بین ترکزبانها و آذربایجانیان دارد. آتالارسؤزو یا امثال زبان ترکی عموماً پندهایی عاقلانه و انسانی است.
آغیلار(مرثیهها) و لایلالار نیز قسمتی از ادبیات شفاهی ترکی آذربایجانی را تشکیل میدهند. داستانهای فولکلوری چون ددهقورقود، کوراوغلو، آرزی و قمبر، عباس و کولگز، عاشیقغریب، قاچاق نبی و... از غنای ادبیات شفاهی ترکی آذربایجان سخن میگویند.
8- نامگذاری و شمارش اعداد در ترکی آذربایجانی
شمارش اعداد در زبان ترکی آذربایجانی تابع قاعده معینی است و از لحاظ دستوری و نوشتاری مطلقاً استثنایی در آن وجود ندارد. به همین دلیل یادگیریِ آن آسان است. اعداد شامل:
بیر(۱)، ایکی(۲)، اوچ(۳)، دؤرد(۴)، بئش(۵)، آلتی(۶)، یئددی(۷)، سککیز(۸)، دوققوز(۹) است.
برای نمونه به این نامگذاریها توجه کنید:
اون(۱۰)+ بیر(۱)=اون بیر(۱۱)
اون(۱۰)+ آلتی(۶)=اون آلتی(۱۶)
اییرمی(۲۰)+ سککیز(۸)= اییرمی سککیز(۲۸)
اوتوز(۳۰)+ بئش(۵)= اوتوز بئش(۳۵)
یئتمیش(۷۰)+ اوچ (۳)= یئتمیش اوچ(۷۳)
دوخسان(۹۰)+ دوققوز(۹)= دوخسان دوققوز(۹۹)
یوز(۱۰۰)+ اللی(۵۰)= یوز اللی(۱۵۰)
بئش یوز(۵۰۰)+ آلتمیش(۶۰)= بئش یوز آلتمیش(۵۶۰)
سککیزیوز(۸۰۰)+ اوتوز اوچ(۳۳)= سککیز یوز اوتوز اوچ(۸۳۳)
مین(۱۰۰۰)+ یوز اون بیر(۱۱۱)= مین یوز اون بیر(۱۱۱۱)
سه هشتم= سککیزده اوچ
یک دوم= ایکی ده بیر(یاریم)
دو ممیز بیست وپنج صدم(25/2)= ایکی تام، یوزده اییرمی بئش
دهها= اونلار، اونلارجا
صدها= یوزلر، یوزلرجه
هزارها= مینلر، مین لرجه
میلیون و میلیارد= ملیون و ملیارد
آلتی، چیخ ایکی، برابر دیر دؤرد(۴=۲-6)
از لحاظ محاوره و گفتوگوی شفاهی به این زبان در ایران و در بعضی از مناطق جمهوری آذربایجان استثنایی وجود دارد. و آن کاربرد کلمه فارسی هشتاد به جای کلمه ترکی آن یعنی سکسن است. البته کلمه هشتاد در این حالت تابع قواعد شمارش اعداد در ترکی آذربایجانی است. این استثنا در مورد آذربایجانیهای شرق ترکیه، گرجستان، داغستان و مناطق شمالی جمهوری آذربایجان صادق نیست.
شمارش اعداد از هشتاد تا عدد نود در زبان محاورهای ترکی آذربایجانی در ایران بدین صورت است: هشتـــاد(۸۰)، هشتاد بیر(۸۱)، هشتاد ایکی(۸۲)، هشتاد اوچ(۸۳)، هشتاد دؤرد(۸۴)، هشتاد بئش(۸۵)، هشتاد آلتی(۸۶)، هشتاد یئددی(۸۷)، هشتاد سککیز(۸۸)، هشتاد دوققوز(۸۹)، دوخسان(۹۰)
شمارش اعداد هشتاد تا عـــدد نود در زبان نوشتاری ترکـــی آذربایجانی بدین صورت است: سکسن(۸۰)، سکسن بیر(۸۱)، سکسن ایکی(۸۲)، سکسن اوچ(۸۳)، سکسن دؤرد(۸۴)، سکسن بئش(۸۵)، سکسن آلتی(۸۶)، سکسن یئددی(۸۷)، سکسن سککیز(۸۸)، سکسن دوققوز(۸۹)، دوخسان(۹۰)
چگونگی نامگذاری، شمارش و بیان اعداد در ترکی آذربایجانی در جدول زیر ارائه شده است.
فارسی | ترکی آذربایجانی | Azərbaycan Türkcəsi | فارسی | ترکی آذربایجانی | Azərbaycan Türkcəsi |
یک | بیر | Bir | یکم | بیراینجی | Birinci |
دو | ایکی | İki | دوم | ایکیاینجی | İkinci |
سه | اوچ | Üç | سوم | اوچاونجو | Üçüncü |
چهار | دؤرد | Dörd | چهارم | دؤرداونجو | Dördüncü |
پنج | بئش | Beş | پنجم | بئشاینجی | Beşinci |
شش | آلتی | Altı | ششم | آلتیاینجی | Altıncı |
هفت | یئددی | Yeddi | هفتم | یئددیاینجی | Yeddinci |
هشت | سککیز | Səkkiz | هشتم | سککیزاینجی | Səkkizinci |
نه | دوققوز | Doqquz | نهم | دوققوزاونجو | Doqquzuncu |
ده | اون | On | دهم | اوناونجو | Onuncu |
دوازده | اون ایکی | On iki | دوازدهم | اون ایکیاینجی | On ikinci |
شانزده | اون آلتی | On altı | شانزدهم | اون آلتیاینجی | On altıncı |
بیست | اییرمی | İyirmi | بیستم | اییرمیاینجی | İyirminci |
سی | اوتوز | Otuz | سیام | اوتوزاونجو | Otuzuncu |
چهل | قیرخ | Qırx | چهلم | قیرخاینجی | Qırxıncı |
پنجاه | اللی | Əlli | پنجاهم | اللیاینجی | Əllinci |
شصت | آلتمیش | Altmış | شصتم | آلتمیشاینجی | Altmışıncı |
هفتاد | یئتمیش | Yetmiş | هفتادم | یئتمیشاینجی | Yetmişinci |
هشتاد | سکسن | Səksən | هشتادم | سکسناینجی | Səksəninci |
نود | دوخسان | Doxsan | نودم | دوخساناینجی | Doxsanıncı |
صد | یوز | Yüz | صدم | یوزاونجو | Yüzüncü |
سیصد | اوچ یوز | Üç yüz | سیصدم | اوچ یوزاونجو | Üç yüzüncü |
هزار | مین | Min | هزارم | میناینجی | Mininci |
9- صفت در ترکی آذربایجانی
صفتها که ویژگی و حالت اسم(موصوف) را بیان میکند اغلب به همراه اسم میآیند. صفت در ترکی آذربایجانی قبل از اسم (موصوف) میآید: ساری آلما(سیب زرد)
صفت اشاره: اگر ضمایر اشاره همراه با اسم بیایند در این صورت نقش صفت را ایفا میکنند.
صفت مقدار: به صفتی اطلاق میشود که بر مقدار(قابل شمارش یا غیر قابل شمارش) موصوف دلالت کند :آز(کم)، چوخ (زیاد)، چوخ آز(خیلی کم) و...
صفت پرسشی: به همراه اسم میآید و درباره آن سوال میکند: نئچه گون(چند روز؟)، هانسی آغاج(کدام درخت؟)
صفت مطلق: به ویژگی ثابت و حالت پایدار موصوف اشاره میکند: قوجا کیشی(پیرمرد)، قیزیل اوزوک(انگشتری طلا)، گؤزل قیز(دختر زیبا)
صفت برتر: این صفت در ترکی آذربایجانی با افزودن کلمه "داها" (Daha) قبل از صفت و افزودن پسوند "دان" به آخر اسم ساخته میشود: بو اوشاق او اوشاق دان داها گؤزل دیر(این کودک از آن کودک زیباتر است)، داها اوجا(بلندتر)، داها بؤیوک(بزرگتر)، داها سرین(خنکتر)، برخی اوقات پسوند "راق" به آخر صفت افزوده شده و همان معنی تفضیل را میرساند: اوجا+راق= اوجاراق(بلندتر)
صفت برترین: ترکیب این صفت با اضافه کردن حرف "ان" (Ən) به قبل از صفت به وجود میآید: ان گوزل(زیباترین)، ان اوجا(بلندترین)، ان یئنی(جدیدترین)
منبع: سایت ویکی پدیا